شعار ما در بانک کتاب بهار مشهد
خانه بی کتاب ، اتاق بی پنجره است و اعتقاد داریم که کتاب پنجره ای است رو به دانایی و آگاهی
سرانه مطالعه: از چشم‌انداز جامعه‌شناسی تا رمزهای جذاب تحول
سرانه مطالعه یکی از پارامترهای جالب و مهم در حوزه فرهنگ و اطلاعات است. در این مقاله از آخرین آمار کتابخوانی در ایران تا شاخص‌های سرانه مطالعه در دنیا، سفری پر پیچ و خم را آغاز می‌کنیم تا اسرار و رازهای پشت این ارقام را کشف کنیم.
سرانه مطالعه، ترکیب جذابی از انسان و دانش است که از ابعاد مختلفی قابل بررسی است. این مفهوم، نمایانگر میانگین مدت زمانی است که افراد یک جامعه به مطالعه می‌پردازند. اما سوال مهم این است که آیا تا به حال به فکر افرادی افتاده‌اید که در کنار شما زندگی می‌کنند؟ آنها روزانه و ماهیانه چقدر به مطالعه می‌پردازند؟ آمار سرانه مطالعه، این امکان را به ما می‌دهد تا به دور از حدس و گمان، به جواب‌های واقعی نزدیک شویم.
سرانه مطالعه در ایران
گفته‌شده است که هر سال، آمار سرانه مطالعه کشورهای مختلف در رسانه‌ها منتشر می‌شود. این انتشارات جذاب هر چند خوب طراحی شده‌اند، اما همواره پر از بحث و اختلاف نظر بوده‌اند. چطور می‌توان این اعداد و ارقام را به صورت دقیق به‌دست آورد؟ چه شاخص‌هایی در اندازه‌گیری سرانه مطالعه مورد استفاده قرار می‌گیرند؟ آیا می‌توان به راستی تمامی ابعاد مطالعه را با یک عدد بازتاب داد؟
حقیقت این است که تعریف‌ها و روش‌های ارزیابی سرانه مطالعه متنوع و چالش برانگیز است. در حالی که در جوامع مختلف، اندازه‌گیری مطالعه به روش‌های گوناگونی انجام می‌شود، این تفاوت‌ها باعث می‌شود که نتوان سرانه مطالعه ایران را به راحتی با کشورهای دیگر مقایسه کرد.
تحقیقات اخیر از مرکز آمار ایران، جدیدترین شاخص‌های سرانه مطالعه را به تصویر کشیده است. این تحقیقات، نه تنها نگاهی به آمارهای جدید دارد، بلکه به تحلیل و روش‌شناسی پشت این ارقام نیز می‌پردازد. در صورتی که به آمار و ارقام خرید و فروش کتاب در ایران علاقه مندید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
آمار کتابخوانی در ایران: نقشه‌ای از تغییرات فرهنگی و تمایلات اجتماعی
در سال ١٣٩٩، شاخصی که تجسم‌کننده عمق فرهنگ و آگاهی جامعه ایران است، در چشم‌اندازی جدید و پر اهمیت قرار گرفت. این شاخص، سرانه مطالعه، تلاشی بزرگ در جهت اندازه‌گیری تعامل افراد با دانش و اطلاعات بود. آماری که به وسیله آن تحلیل و تفهیمی عمقی از شیوع کتابخوانی و عادات فرهنگی جامعه ایرانی نمایان گردید.
از سال ١٣٩٩ و با توجه به مشخصات افراد ۱۵ ساله و بیشتر، داده‌های مرتبط با آمار کتابخوانی از تمام استان‌های ایران جمع‌آوری شدند. بر اساس این آمارگیری، ٤٣٧٠٠ خانوار شهری و ١٨٨٦٠ خانوار روستایی، در مجموع ٦٢٥٦٠ خانوار مورد بررسی قرار گرفتند و اطلاعات مختلفی از جمله مطالب مرتبط با کتاب و نشریات، موسیقی، فعالیت‌های اجتماعی و حتی تغذیه و سرمایه اجتماعی از این جمعیت استخراج شد.
خرید و فروش کتاب
جالب است بدانیم که در سال ١٣٩٩، سرانه مطالعه برای افراد ۱۵ ساله و بیشتر، در طول یک ماه به‌طور متوسط ٨ ساعت و ١٨ دقیقه برآورد شده است. این موضوع به این معناست که هر روز، افراد باسواد به طور میانگین، به مدت ١٦ دقیقه و ٣٦ ثانیه به مطالعه می‌پردازند. از این مجموع، ٦ ساعت و ٣٢ دقیقه به مطالعه کتاب‌های غیردرسی، یک ساعت و ٢٣ دقیقه به مطالعه روزنامه و ٢٣ دقیقه به مطالعه نشریات اختصاص داده شده است.
نتایج آمارگیری نشان می‌دهد که ٩.۶۲ درصد از افراد باسواد ۱۵ ساله و بیشتر در سال ١٣٩٩، حداقل یک نوع مطالعه غیردرسی را انجام داده‌اند. همچنین، از افراد باسواد، ٥٤.۵ درصد در یک سال قبل از آمارگیری مطالعه کتاب‌های غیردرسی را تجربه کرده‌اند و ٢۲.۴ درصد افراد در ماه قبل از آمارگیری، روزنامه‌ها را مورد مطالعه قرار داده‌اند. همچنین، ٩.۸ درصد از این افراد در ماه قبل از آمارگیری، نشریات (چاپی یا الکترونیکی) را مورد مطالعه قرار داده‌اند.
بالاترین و پایین‌ترین سرانه مطالعه در شهرهای ایران
در این دوره زمانی، استان‌های یزد با ١٥ ساعت و ١٦ دقیقه، قم با ١٥ ساعت و ١٢ دقیقه و قزوین با ١٢ ساعت و ٥٨ دقیقه در ماه به عنوان مناطق با بیشترین سرانه مطالعه درخشان‌تر به نظر می‌رسند. به عبارت دیگر، این ارقام تبیین‌کننده تمایلات مثبت جامعه این مناطق به مطالعه هستند. در مقابل، استان‌های کرمانشاه با ٣ ساعت و ٤۰ دقیقه، کهگیلویه و بویراحمد با ٣ ساعت و ٢٢ دقیقه و بوشهر با ٢ ساعت و ٤۰ دقیقه به عنوان مناطق با کمترین سرانه مطالعه در این دوره دستخوش تحولات بوده‌اند. این ارقام، نشان‌دهنده فرصت‌ها و چالش‌هایی است که در جهت افزایش فرهنگ کتابخوانی و خرید و فروش کتاب در این مناطق پیش رو قرار دارد.
سرانه مطالعه در ایران: پرتال به دنیای دانش و اطلاعات
وقتی به جستجوی ویترین‌های تحول فرهنگی در ایران می‌پردازیم، یکی از شاخص‌های پررنگی که به چشم می‌آید، سرانه مطالعه است. آمارگیری‌ها و تحقیقاتی که به پیگیری این شاخص پرداخته‌اند، نقش یک پرتال آشکار به دنیای دانش و اطلاعات را نمایان می‌سازند.
شاخص‌های استفاده شده در سرانه مطالعه معمولا مبتنی بر مجموعه‌ای از شاخص‌های مختلف هستند و تنها به میزان خرید و فروش کتاب مرتبط نیستند. این شاخص‌ها، به ترتیب تعیین شده، شامل موارد زیر است:
- مطالعات غیردرسی
- مطالعه در دنیای مجازی
- مطالعه رسانه و نشریات
- مطالعه متون مذهبی و قرآن
از این جهت، پژوهشگران در هر آمارگیری، با توجه به اهمیت ویژه کتابخوانی در جوامع، تلاش می‌کنند تا با ترکیب این شاخص‌ها، نمایی دقیق از میزان سرانه مطالعه در کشور ارائه دهند.
سرانه مطالعه ایران و جهان
یکی از جالب‌ترین نکات در این زمینه، تفاوت در استفاده از شاخص‌ها در کشورها و حتی درون یک کشور است. این تفاوت‌ها به دلیل تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در مناطق مختلف بروز می‌کنند.
با وجود تنوع در شاخص‌ها، استاندارد‌هایی نیز برای سنجش سرانه مطالعه وجود دارد. از جمله روش‌های محاسبه می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:
- مطالعه کتاب‌های فیزیکی و غیردرسی
- مطالعه محتوای دیجیتالی
- مطالعه رسانه‌ها
- آمار کتابخانه‌های عمومی
در این زمینه، دیدگاه‌ها و سیاق‌های مختلف در مورد مفهوم مطالعه، تفاوت در فرهنگ و شیوه زندگی افراد و حتی تغییرات سیاست‌ها و ترجیحات اجتماعی، همگی به تفاوت در نتایج آمارگیری منجر می‌شوند.
در نهایت، باید توجه داشت که مفهوم سرانه مطالعه در ایران با توجه به عوامل گوناگونی همچون ارزش‌های فرهنگی، محیط اجتماعی و توسعه فناوری به چالش‌های خاص خود برخورد می‌کند. به همین دلیل، مفاهیمی که در کشورهای دیگر به‌عنوان شاخص‌های سرانه مطالعه مورد استفاده قرار می‌گیرد، در ایران ممکن است به نحوه متفاوت تعبیر شوند و نتایجی تازه‌ای را به دنبال داشته باشند.
قدرت تاثیرگذاری چاپ کتاب: نمادی از رونق فرهنگ کتابخوانی
در ایجاد و تحول فرهنگ یک جامعه، عوامل گوناگونی تأثیرگذارند و از جمله این عوامل، شاخص‌هایی مانند آمار چاپ و خرید و فروش کتاب می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. این شاخص، در برخی از کشورها و نظرسنجی‌های آماری به‌عنوان یک عنصر حیاتی برای ارزیابی سرانه مطالعه مورد توجه قرار می‌گیرد. ما با بررسی آمار چاپ کتاب در سال ۱۳۹۹، نه‌تنها به اندازه تاثیر چاپ کتاب در فرهنگ کتابخوانی پی خواهیم برد، بلکه نقش آن را در تحول جوامع مطالعه خواهیم کشید.
محمد ایراوانی، که سال‌ها در زمینه کتاب و نشر فعالیت دارد و تحقیقات زیادی در این حوزه انجام داده است، در خصوص تأثیرگذاری آمار چاپ کتاب بر سرانه مطالعه اظهار داشت: ” اگر تیراژ یک کتاب بالا باشد، نشان‌دهنده اتکا و علاقه جامعه به کتابخوانی است. این واقعیت مهمی است که در بسیاری از کشورها به آن پایبندند. در ایران، موضوع تیراژ به یک چالش بزرگ تبدیل شده است. ما به طور پیوسته شاهد کاهش تیراژ کتاب‌ها در سال‌های اخیر هستیم، در حالی که در دیگر مناطق جهان، تیراژ به‌عنوان محرک استوار برای رشد قلمداد می‌شود.”
این کاهش تیراژ و خرید و فروش کتاب در ایران، نشانگر چالش‌هایی است که ممکن است در راه توسعه و انتشار فرهنگ کتابخوانی به وجود آید. با توجه به موقعیت مشابه در دیگر کشورها، تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر و سیاست‌های مؤثرتر می‌تواند به حفظ و تقویت عادت مطالعه در جامعه کمک کند. از این رو، موازنه بین تولید کتاب، افزایش تیراژ و جذب مخاطب برای افزایش سرانه مطالعه از اهمیت بالایی برخوردار است.
| کل کتاب‌های منتشر‌شده | شمارگان | میانگین شمارگان | میانگین قیمت (ریال) |
| 100.257 | 234.542.687 | 25.650 | 601.254 |
مهم ترین شاخص ها در ارزیابی سرانه مطالعه
در تعیین وضعیت فرهنگ و آموزش در جوامع، شاخص‌های گوناگونی از جمله سرانه مطالعه اهمیت دارند. در دستیابی به این شاخص‌ها، روش‌های مشترکی در سراسر جهان به‌کار می‌روند تا نتایج قابل مقایسه و اعتمادپذیری را فراهم کنند. یکی از این شاخص‌ها، “سرانه مطالعه” است که به وسیله فرمولی استاندارد محاسبه می‌شود.
در دنیای امروز، دولت‌ها و سازمان‌ها از این شاخص بهره می‌برند تا نحوه مطالعه در جوامع را ارزیابی کنند. به‌این ترتیب، سرانه مطالعه به‌مثابه یک ابزار ارزشمند برای اندازه‌گیری فرهنگ مطالعه و کتابخوانی در سطح جوامع مختلف معرفی می‌شود.
در ایران نیز این مفهوم شناخته‌شده و تأکید می‌شود که سرانه مطالعه به‌عنوان یک شاخص اصلی، نمایانگر میزان توجه به فرهنگ کتابخوانی و علم در جامعه است. با تأیید مقامات فرهنگی کشور، این شاخص به‌عنوان یک اندازه‌گر مهم برای تحلیل و تفسیر وضعیت فرهنگی در جامعه ایران به‌کار گرفته می‌شود.
برای محاسبه سرانه مطالعه در دنیا از روش مشترکی استفاده می‌شود که با توجه به استانداردهای معین به‌صورت جامع انجام می‌پذیرد. به طور کلی نحوه محاسبه شاخص سرانه مطالعه در جهان بر اساس موارد زیر است:
- آمار مطالعه انواع منابع چاپ کتاب
- بازدید از سایت‌های حاوی اطلاعات
- بازدید از سایت‌های خبری
- هم‌خوانی و کتابخوانی دسته جمعی
- مراجعه به لغت نامه ها و رفرنس ها
- کتاب‌های مجازی و الکترونیکی
- محتوای فایل‌های اینترنتی و گوشی همراه
- تماشای برنامه‌های مستند تلویزیونی و اینترنتی
سرانه مطالعه و خرید و فروش کتاب
آیا مفهوم مطالعه فقط به کتاب‌های چاپی محدود می‌شود؟
سرانه مطالعه در گذشته بیشتر به مطالعه کتاب‌های چاپی و خرید و فروش کتاب اختصاص داده می‌شد، اما امروزه این تصور تغییر کرده است. جواد گودرزی، محقق و مدرس دانشگاه، در این زمینه مطالبی را بیان می‌کند: “در پژوهش‌های مختلف، اندازه‌گیری نرخ مطالعه با توجه به استانداردهای متفاوتی صورت گرفته است، که اختلافات دیدگاه و شیوه‌های سنجش در آنها مشهود است. تأثیر محققان و نهادهای فرهنگی بر یکدیگر تا حدی ژرف است که برخی ورود به فضای مجازی و مطالعه محتویات رسانه‌ها را به عنوان یک شاخص افزایش نرخ مطالعه در نظر می‌گیرند. از سوی دیگر، برخی تنها مطالعه کتاب‌های فیزیکی چاپی را به‌عنوان شاخص مطالعه در نظر می‌گیرند.”
اختلاف‌های درک و استفاده از شاخص‌ها، به تفاوت‌ها در تعریف و هدف پژوهش‌ها و بررسی‌های فرهنگی برمی‌گردد. این اختلافات به گونه‌ای است که برخی پژوهشگران با تأکید بر هدف مطالعه و نیاز جامعه، حضور در فضای مجازی و مصرف محتوا‌های رسانه‌ای را به‌عنوان ابزار افزایش آگاهی و دانش در نظر می‌گیرند. این دیدگاه با استفاده از شاخص‌های مختلفی که در تحقیقات اعمال می‌شوند، پیگیری می‌شود. اما سوالی که پیش می‌آید این است که آیا می‌توان آگاهی حاصل از مطالعه عمیق و مفهومی کتب را با آگاهی حاصل از استفاده از محتوا‌های رسانه‌ای به یک اندازه و هم‌وزن قرار داد؟
اگرچه استفاده از فضای مجازی و رسانه‌ها می‌تواند آگاهی جامعه را افزایش دهد، اما آیا این آگاهی را می‌توان به‌صورت معادل با مطالعه عمیق و مفهومی کتاب‌ها در نظر گرفت یا خیر؟ این امر به شیوه استفاده از استانداردها و شاخص‌های متفاوت در تحقیقات برمی‌گردد. در کل، بخش مهمی از آگاهی می‌تواند از منابع عمومی مثل رسانه‌ها به دست آید، اما تاثیر مطالعه عمیق و دقیق در جهت افزایش دانش و آگاهی همچنان به‌عنوان یک ارزش برجسته در جامعه وجود دارد.
بانک کتاب بهار؛ خرید و فروش کتاب های متنوع
در نهایت، فروشگاه بانک کتاب بهار، همگام با پیشبرد اهداف افزایش سرانه مطالعه آماده خدمات رسانی در زمینه خرید و فروش کتاب های درسی و غیر درسی می‌باشد.
بانک کتاب بهار